„Nie musisz” – czyli o oczekiwaniach w zawodzie nauczyciela.

Natalia Boszczyk Marzec 21, 2025

[Zapisz się na Tydzień Życzliwości w gronie (24-29.03.25r.) – sprawdź, jak budować dobre relacje z innymi dorosłymi w szkole. Na Twoją skrzynkę mailową będę podsyłać darmowe materiały i inspiracje przydatne w budowaniu relacji w gronie, a Ty będziesz mogła/mógł zadawać mi pytania, na które odpowiem podczas trzech transmisji na facebooku i instagramie. Link do zapisu: https://bit.ly/4irAgbU].

Gdy pytam społeczność nauczycieli, jakie z przeszkód w sposób najbardziej dotkliwy utrudnia budowanie relacji między nauczycielami w szkole – bardzo często mówią oni o oczekiwaniach – tych, jakie inni – nauczyciele, rodzice, dyrekcja – mają wobec nich. Jak skutecznie poradzić sobie z presją, którą wywołuje ta mnogość oczekiwań.

Oczekiwania, czyli co?

Najpierw trochę szkolnego życia. Jak piszę o oczekiwaniach wobec nauczycieli, to co mam na myśli? Wszystko to, co słyszę od nauczycieli podczas warsztatów i szkoleń, jakie prowadzę. Kto, od kogo i czego oczekuje?

Nauczyciele oczekują od siebie nawzajem, że każdy będzie sumiennie pilnował dyscypliny, bo jeśli ktoś sobie odpuszcza, to inni muszą później “naprawiać” problematyczne klasy.
Rodzice żądają natychmiastowej odpowiedzi na wiadomości w Librusie, niezależnie od pory dnia czy weekendu, a brak reakcji traktują jako ignorowanie ich dziecka.
Dyrekcja wymaga, by nauczyciele organizowali dodatkowe zajęcia wyrównawcze, ale niekoniecznie przewiduje za to wynagrodzenie.
Oczekuje się, że nauczyciel w klasach integracyjnych poradzi sobie z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych, nawet jeśli nie ma żadnego przygotowania pedagogicznego w tym zakresie.
Rodzice liczą na to, że nauczyciel indywidualnie zmotywuje ich dziecko do nauki, zamiast sami wymagać tego w domu.
Nauczyciele oczekują od kolegów, że nie będą „zaniżać poziomu”, ale jednocześnie nie będą przesadzać z wymaganiami, żeby nie odstawać od reszty.
Rodzice mają pretensje o każdą obniżoną ocenę, jednocześnie uważając, że nauczyciel nie powinien stawiać piątek „za nic”.
Nauczyciele sami wobec siebie mają niepisane oczekiwanie, że nie będą skarżyć się dyrekcji na trudne klasy, bo to może być uznane za ich słabość.
Społeczeństwo wymaga, by nauczyciel był jednocześnie pedagogiem, psychologiem, animatorem kultury, organizatorem wydarzeń i wychowawcą – za pensję, która ledwo starcza na życie.

Ujęłam to kiedyś na jednym z wystąpień na slajdzie:

Gdy patrzę na to wszystko do głowy przychodzi mi tylko jedno hasło – parafraza słów z obrazka Marty Frej: „Nie mogę się przejmować oczekiwaniami innych, bo innych jest dużo i każdy ma inne oczekiwania”.

Ale tak całkiem się nie przejmować?

No dobra, żeby była jasność – ktoś mnie w tej szkole zatrudnił, pracuję też w tej szkole po coś, mam też jakąś wizję mojej pracy, jej sensu, sensu mojej obecności w szkole. Poza tym pracuję z ludźmi, których lubię, podziwiam, którym ufam (UWAGA! Zauważ, że nie napisałam, że pracuję tylko z takimi ludźmi) – to wszystko generuje oczekiwania wobec mnie, które w większości chcę spełnić i widzę w tym sporo sensu.

Jednak, gdy bez dystansu i bez asertywności poddaję się presji oczekiwań mogę skończyć bardzo źle – wiem, że niektórzy z Was tak mocno biorą sobie do serca te zewnętrzne oczekiwania, że nie mogą spać i funkcjonują codziennie na totalnym ścisku żołądka… Takiej presji mówimy stanowczo NIE.

Co mi pomaga? – weź z tego, co chcesz.

Po pierwsze – zaglądam w siebie: czy część z oczekiwań nie pochodzi z mojej głowy, z moich wyobrażeń, „chceń”, marzeń… Czasem te marzenia zamieniają się w taki wiszący nad głową miecz Demoklesa; te marzenia zamieniają się w „musiki” i „trzebiki”, które mnie obłażą i gryzą… Mechanizm jest prosty: coś sobie wymarzę, jakiś projekt z uczniami, jakiś pomysł, po czym zapominam, że nikt tego ode mnie nie wymaga, ale ja siebie cisnę i gdy zasobów mało to gubię się w tym wszystkim i presja wciąż rośnie. A zatem – często pytam siebie: MUSZĘ, CZY MOGĘ?
Po drugie – daje ludziom prawo, żeby mieli swoje oczekiwania, ale pamiętam, że ICH OCZEKIWANIA NIE SĄ MOIMI OBIETNICAMI. Gdy ktoś formułuje wobec mnie oczekiwania, nazywam to jasno („ty chcesz, żebym ja zrobiła…?”), a następnie daję sobie chwilę na zastanowienie („potrzebuję chwili, żeby ci odpowiedzieć, czy mogę to zrobić”), a w końcu – zgodnie z zasobami i ochotą – odpowiadam, czasem się zgadzam, a czasem nie.
W odrzucaniu cudzych oczekiwań pomaga mi ODMAWIANIE NA ZIMNO – w sytuacjach mało obciążających, w domu, po prostu ćwiczę mówienie „nie”. Gdy nie ma presji i napięcia, łatwiej to ćwiczyć. Świetnymi nauczycielami odmawiania są dla mnie moje koty i moje osobiste dzieci.
Ostatni pomysł – daję innym prawo niespełniania moich oczekiwań; każdy ma prawo coś sobie wyobrażać, prosić mnie o coś – ja mam prawo odmawiać. Ale ta reguła pracuje tez w drugą stronę – inni ludzie nie są od spełniania moich oczekiwań. Mają prawo odmówić.

Mam wrażenie, że ta ostatnia reguła jest najtrudniejsza do wdrożenia dla tych, którzy sami wobec siebie są bardzo surowi i wiele od siebie oczekują, bez taryfy ulgowej… I nie twierdzę, że wymagać od siebie nie można, ale robić to trzeba w mądry sposób, z szacunkiem i dużą dozą łagodności. Wtedy też będziemy pełni zrozumienia i łagodności wobec innych, a właśnie to rozwija ludzi i buduje z nimi relacje.

Jestem bardzo ciekawa, który z tych sposobów jest dla Ciebie zupełnie nowy, a który znasz i stosujesz na co dzień. Napisz w komentarzu – na pewno odpowiem!